موضوع کتاب حاضر بررسی دگرگونی‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران در یکصد‌و‌پنجاه سال اخیر است از منظر الزامات دولت‌ـملّت‌سازی. آنچه این تجربه را به عنوان مثال از تجربة مدرنیزاسیون متفاوت می‌کند، محلّ ثقل توجه کوشندگان در این مسیر است. اگر به هنگام اهتمام برای مدرن کردن سازوکارهای حکمرانی کشور، نگاه فعّالان بیشتر به سمت بیرون و الگوبرداری از تجارب دیگران بود، تلاش‌و ‌تکاپو برای دولت-ملّت‌سازی نگاهی بود درونی. در این کتاب تبعات پویایی‌های این نگاه به درون مورد تعمق قرار گرفته‌اند از طریق بررسی حوزة زبان و ادبیات فارسی در ایران و افغانستان و استناد به مراودات گسترده و گفت‌وگوهای انتقادی میان ادبا، روشنفکران و صاحب‌نظران ملّی‌گرای دو کشور که بیش و پیش از همه به استقبال شناسایی نقطه نظرات یکدیگر در این برهة سرنوشت‌ساز شتافتند.